‘Machinebouw is aanjager Nederlandse technologische industrie’

Hoewel het aandeel van de industrie binnen de Nederlandse economie sinds de jaren 70 van de vorige eeuw ruim is gehalveerd, is er de laatste tien jaar weer sprake van groei: van 10,7 procent in 2013 naar 12 procent in 2023. Dat stelt ING in een bericht op basis van CBS-cijfers en onderzoek van ING Research. De technologische sector is de laatste jaren uitgegroeid tot de ‘groeimotor van de Nederlandse industrie’; de machinebouw speelt daarbij een cruciale rol.

Volgens ING is de recente groei in ‘economie-aandeel’ grotendeels te danken aan de technologische industrie. Sinds de kredietcrisis van 2008 zijn er in deze industrie 40.000 banen bijgekomen, een toename van 18 procent. Ter vergelijking: in de veertien jaar daarvoor kromp het personeelsbestand nog met 5 procent. De toegevoegde waarde na correctie voor prijsveranderingen groeide in de technologische industrie de afgelopen vijf jaar veel harder (5,8 procent per jaar) dan in de overige industriële sectoren (3,1 procent).

De grootste technologische groeisector is volgens ING de machinebouw. De afgelopen 20 jaar is het economisch aandeel van machinefabrikanten binnen de technologische industrie bijna verdubbeld. Ze zijn inmiddels goed voor 46 procent van de toegevoegde waarde die binnen deze industrie wordt gecreëerd. In het ING-bericht melden experts dat machines en machineonderdelen de goederen zijn die in Nederland “al jarenlang veruit de meeste exportinkomsten opleveren”. Ook metaalproducten zijn goed voor hoge exportverdiensten; veel metaalbewerkers liften als toeleverancier mee op de groei van de machine-industrie.

Als verder op de machine-industrie wordt ingezoomd, is duidelijk zichtbaar dat digitalisering, elektrificatie en de opkomst van AI leiden tot een structurele groei in de vraag naar chips. Hierdoor hebben chipmachinefabrikanten een dominante rol gekregen. Ze vertegenwoordigen volgens ING een omzetaandeel van meer dan 60 procent van de hele machine-industrie; het omzetaandeel van alleen ASML omvat al 50 procent. Als in dit kader ook de automatisering van productieprocessen wordt gekeken, heeft Nederland van alle westerse industrielanden de meest gerobotiseerde technologische industrie, met 205 robots per 10.000 werkzame personen.

Knelpunten

Verdere doorgroei van de technologische industrie stuit op een aantal bekende knelpunten. Naast netcongestie op het stroomnet en fysiek ruimtegebrek, gaat het met name om het aanhoudende gebrek aan technisch personeel. In het bericht van ING wordt gemeld dat het aandeel techniekstudenten in het hoger onderwijs in Nederland (17 procent) achterblijft bij dat in andere West-Europese landen (“veelal minstens 25 procent”). Ook in het mbo-onderwijs is er weinig vooruitgang in het aantal aanmeldingen voor technische opleidingen.

Naast het aanhoudende tekort aan instroom vanuit het onderwijs lijkt er een nieuw struikelblok voor verdere groei aan te komen: de Nederlandse overheid wil arbeids- en kennismigratie aan banden leggen. Alles bij elkaar leidt het tot weinig optimisme over de toekomstige arbeidsmarkt. Volgens ING zal toekomstige groei van de technologische industrie daarom met name uit productiviteitsverbetering moeten komen, onder andere middels de verdere robotisering van productieprocessen. De machinebouw loopt daarbij overigens al voorop: bij ruim 60 procent van de bedrijven in deze sector is sprake van een ‘hoge tot zeer hoge digitaliseringsgraad’.

Bij productiviteitsverbetering kan ook AI een belangrijke rol spelen, staat in het bericht, maar het zal nog jaren duren voordat het volledige potentieel ervan wordt gerealiseerd. Wel is de toepassing van AI volop in ontwikkeling en wordt het al ingezet, onder andere voor voorspellend onderhoud en bij productieplanning. Andere ontwikkelingen waarbij AI een grote rol kan spelen, zijn het optimaliseren van kwaliteitscontroles en slimme aansturing van robots – bijvoorbeeld door op ontwerptekeningen gebaseerde besturingssoftware voor lasrobots te maken. In de toekomst zou AI ook kunnen worden gebruikt voor autonome inkoop en orderverwerking.