De energie-spagaat van de maakindustrie: “De bedrijven blijven in de kou staan”

Energieprijzen en duurzaamheidseisen hangen zwaar om de nek van de maakindustrie. De overheid wil wel (financiële) steun bieden, maar het is nu nog te weinig en te laat, vindt FPT-Vimag-voorzitter André Gaalman. “Behalve de hoge kosten en de investeringen in energiebesparingsmaatregelen stijgen de lonen snel en tiert de inflatie welig.” 

“Ik vraag me eigenlijk af waar we nou op wachten. Waarom ligt er niet een brief waar de vonken vanaf spatten, zodat we zien dat inderdaad alles op alles wordt gezet om die megatonnen binnen te slepen, die industrie te verduurzamen, die groene banen van de toekomst te verzekeren en die klimaatdoelen te halen? We horen dat er weer een rapport wordt gemaakt. Weer een halfjaar vertraging. In maart gaat het dan gebeuren. En wie gaat het rapport maken? Mevrouw Van Geest. Maar we hadden toch een rapport liggen van mevrouw Van Geest? Dat is anderhalf jaar oud. Daar staan allemaal maatregelen in die nog niet zijn doorgevoerd. Waarom wordt de CO₂-heffing bijvoorbeeld niet aangescherpt? Dat is een supereffectieve maatregel. Waarom wordt dat niet gedaan? Waarom wordt recycling niet ontwikkeld en verder opgeschaald? Waarom komt er geen elektrificatiedoel voor de industrie? Stel een doel, stel een norm; dan gaat de industrie wel bewegen.”

Aan het woord is Joris Thijssen van de PvdA, tijdens het overleg op 9 november van de vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat, met Micky Adriaansens, minister van Economische Zaken en Klimaat, en Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie. De industrie moet snel duurzamer worden, betoogt Thijssen. “Waarom komt er geen apk voor de industrie?”.

Energiebesparingsplicht

Er is een een-op-een-relatie tussen duurzaamheid en hogere energieprijzen. Duurdere energie stimuleert duurzaam ondernemen. En er liggen genoeg mogelijkheden. Zo meent milieuorganisatie Natuur en Milieu dat de Nederlandse industriesector veel kansen op energiebesparing laat liggen. Hierdoor verbruikt de industrie 1,5 miljard m³ meer aardgas dan nodig. Ter vergelijking: dit staat gelijk aan het verbruik van 1,2 miljoen huishoudens. Via een aantal besparingsmaatregelen zou het aardgasverbruik al snel 16 procent omlaag kunnen. Volgens Rob van Tilburg, directeur programma’s bij Natuur & Milieu, hoeven die maatregelen niet storend te zijn voor het productieproces. “Het is echt laaghangend fruit. Bovendien is het in het kader van de uitgebreide energiebesparingswetgeving vanaf volgend jaar voor alle bedrijven verplicht.”

Vanaf 2023 komt er een energiebesparingsplicht voor de industrie en een hogere CO₂-heffing. Belastingvrijstellingen in energie-intensieve sectoren komen onder een vergrootglas te liggen. Milieuminister Rob Jetten: “Meer bedrijven en meer maatregelen vallen dan ook onder die plicht. Dat betreft maatregelen die zichzelf relatief snel, namelijk binnen vijf jaar of minder, terugverdienen en daarmee altijd een rendabele investering zijn voor die bedrijven. Veel bedrijven zijn daar nu al, vooruitlopend op die aanscherping, mee bezig, omdat het simpelweg hun eigen energierekening verlaagt.”

Acuut

Energie wordt duurder en duurzaamheid wordt geëist. Hoe moeten ondernemers dit voor elkaar boksen, met een mogelijke recessie voor de deur? Het kabinet heeft de regeling Tegemoetkoming Energiekosten (TEK) in oktober aangekondigd. Energie-intensieve mkb’ers krijgen een compensatie van 50 procent van de energiekostenstijging boven een vastgestelde zogenoemde drempelprijs, tot een maximum van 160.000 euro De hoogte van de energiekosten moet nu minimaal overeenkomen met 7 procent van de omzet. 

Het kabinet heeft eerder aangegeven nog tijd nodig te hebben om een uitvoerbare regeling te kunnen maken. Daarom, en vanwege EU-staatssteunregels en de benodigde goedkeuring door de Europese Commissie, kan het tot het tweede kwartaal van 2023 duren voordat de TEK is opengesteld. De TEK gaat vervolgens met terugwerkende kracht gelden voor ondernemers, voor de periode november 2022 tot en met december 2023.

Een deel van de energie-intensieve mkb’ers zit nu al in acute problemen en heeft de winter van 2022/2023 nog door te komen. Daarom is eerder besloten om tot de openstelling van de TEK coulant om te gaan met individuele ondernemers die een verzoek voor uitstel van belasting indienen. Ook zijn financiële dienstverleners, zoals banken, bereid gevonden om sneller en soepeler om te gaan met aanvragen voor liquiditeit, zoals voorschotten. Het kabinet heeft bovendien voor het mkb 500 miljoen euro extra aan verduurzamingsfinanciering beschikbaar gesteld en de BMKB Groen-regeling geopend.

De TEK-vergoeding is bedoeld voor bedrijven die maximaal 250 medewerkers hebben en staan ingeschreven in het Nederlandse Handelsregister. Om in aanmerking te komen, moeten ze naast de eis van energie-intensiviteit een jaarlijks verbruik hebben dat groter is dan 5.000 kuub gas of 50.000 kilowattuur elektriciteit. De drempelprijs is vastgesteld op 1,19 euro per kuub gas en 0,35 euro per kilowattuur elektriciteit.

Motor

Er komt heel veel op het bordje van de ondernemers te liggen, meent FPT-Vimag-voorzitter André Gaalman. “Het is goed dat onze overheid de hoge energiekosten voor burgers vergoedt, maar de bedrijven blijven in de kou staan. Veel ondernemingen voldoen niet aan de eis dat het aandeel energiekosten meer dan 7 procent van de omzet is. En als een energieintensief bedrijf wel voldoet, is de Regeling Tegemoetkoming, de TEK, niet afdoende. Dat komt omdat de TEK maximaal 160.000 euro vergoedt.”

Tegelijkertijd zijn er andere zorgen. Gaalman: “Behalve de hoge kosten en de investeringen in energiebesparingsmaatregelen stijgen de lonen snel en tiert de inflatie welig. We moeten voorkomen dat de Nederlandse maakindustrie, de motor van onze economie, moet afschakelen. Dat zou een neerwaartse spiraal in werking kunnen zetten.”

Daarom wil Gaalman een verruiming van de toegang tot de TEK-regeling door de criteria van maximaal 250 FTE en het plafond van 160.000 euro voor de meerkosten aan te passen. Daarnaast ziet hij graag een versterking van de liquiditeit en financiële garanties voor investeringen in duurzaamheid, bijvoorbeeld door uitbreiding van de Borgstelling MKB-kredieten met garantiepercentages van 75 procent of hoger. Tot slot hoopt FPT-Vimag dat er de TEK-regeling wordt verruimd. Het budget van 3 miljard euro lijkt onvoldoende om het mkb én energie-intensieve bedrijven daadwerkelijk te helpen.

Volgende winter

Dit jaar zijn de gasvoorraden nog gevuld met behulp van ‘oud’ Russisch gas. Die bron is niet langer beschikbaar, zodat extra LNG-import nodig is. Daarom moet het kabinet vooruit kijken naar de winter van ‘23/’24. FME-voorzitter Theo Henrar: “FME vindt dat energiebesparing en investeren in duurzaamheid de beste strategie is, maar het switchen naar andere fossiele brandstoffen kan in het kader van leveringszekerheid een nuttige tijdelijke oplossing zijn. Bedrijven lopen daarbij aan tegen vergunningenproblematiek om deze stap te zetten. Bedrijven willen ook zekerheid dat er een businesscase is om de maatregelen terug te verdienen. Europa moet inzetten op het versterken van bestaande en nieuwe energieproductie.”
FME ziet een groot risico op een structureel verlies van kennis en kunde in de maakindustrie. OEM-bedrijven en -toeleveranciers vormen daarbij onderlinge ecosystemen van kennis & kunde en hebben elkaar nodig. Henrar: “Het steunen van alleen energie-intensieve mkb-bedrijven zal daarom niet helpen. Het kabinet moet een brede aanpak kiezen die huishoudens en alle bedrijven ondersteunt. Andere Europese landen waren sneller en ruimhartiger met het steunen van hun industrie en het volledig benutten van het Europese crisissteunkader. Duitsland heeft nu voor 200 miljard euro aan steunmaatregelen afgekondigd. Er dreigt daarmee een ongelijk speelveld te ontstaan binnen Europa. Een Europese aanpak heeft de grote voorkeur, maar Nederland moet voorkomen dat onze industrie op grote achterstand raakt.”