Technische vakmensen: waar halen we ze vandaan?

Wereldwijd, maar zeker ook in ons land, hebben en krijgen we meer en meer te maken met een tekort aan technisch personeel. Hoe keren we het tij en wat voor initiatieven zien we in het land voorbijkomen?

“Twee miljoen communicatiewetenschappers, en niemand die een kraan kan repareren.” Dat zei cabaretier en columnist Pieter Derks, enigszins badinerend, in zijn column op NPO Radio 1, in juli deze zomer. Maar hij chargeerde zeker niet toen hij zei dat er iets mis gaat in Nederland: we komen vakmensen tekort.

De afgelopen decennia is ons steeds voorgehouden dat Nederland een kenniseconomie wil zijn. Hoogopgeleid moeten we zijn, dingen met je handen maken is niet hip. Dus is het niet gek dat jongeren liever een opleiding in ‘iets met media’ gaan doen, dan dat ze muurtjes leren metselen of metaal gaan bewerken. Uber, Airbnb en Blendle zijn de rolmodellen. Slimme jongens en meisjes die tussen vraag en aanbod gaan zitten en zelf niets bezitten of produceren.

HGG

Mark Helder is Managing Director bij HGG 3D Profiling. 3D Profileren is een geautomatiseerd proces van het snijden van driedimensionale vormen aan metalen buizen, balken en andere profielen. Deze snedes bereiden de profielen voor op de vorming van lasverbindingen. Op die manier wordt een nauwkeurige geometrische fit gevormd, om sterke lasverbindingen te realiseren. Helder is ook lid van de Techniekraad Noord-Holland. Dit is een initiatief van vier ondernemersorganisaties in de techniek: Bouwend Nederland, FME, Koninklijke Metaalunie en Uneto-VNI. Deze vier partijen willen zich samen met de provincie Noord-Holland inzetten voor een versterking van activiteiten op het gebied van instroom, arbeidsmarkt en beroepsopleidingen.

Is de situatie nou echt zo ver doorgeschoten? Hij vindt van wel: “Dit is inderdaad een actueel punt. We hebben een fantastisch jaar, maar kunnen niet genoeg produceren door een tekort aan personeel. Wat we al jaren hebben zien aankomen, begint nu werkelijkheid te worden. De economie trekt aan en er wordt nog harder getrokken aan goed personeel.” Hij ziet twee redenen voor dat tekort: “Ten eerste de scholen. Leerlingen moeten tegenwoordig kiezen voor een bepaald profiel. En een techniekprofiel is nou eenmaal een duur profiel. Het is voor een school eenvoudiger en goedkoper om een theorielokaal in te richten dan het inrichten van een technieklokaal. Ten tweede zijn er de ouders, die hun kinderen vaak pushen om, bijvoorbeeld, een studie commerciële economie te gaan volgen in plaats van een technische opleiding.”

Initiatieven

Inmiddels zijn er van diverse kanten initiatieven genomen om jongeren op het basis- en voortgezet onderwijs enthousiast te maken voor het ‘werken met je handen’. Vier jaar geleden is het Techniekpact, een initiatief om meer jongeren naar een technische opleiding te krijgen, ondertekend. Dit pact richt zich in eerste instantie vooral op mbo-opleidingen en heeft een aantal interessante ambassadeurs aan zich weten te binden, zoals Doekle Terpstra, Andre Kuipers en Ans Hekkenberg. Volgens Techniekpact is er sinds de oprichting voor het eerst echt aandacht voor het vmbo en mbo. Het Techniekpact streeft ernaar om juist op deze opleidingsniveau’s een grote inhaalslag te maken als het op technische beroepskeuzes aankomt. Volgens het pact zou de instroom van leerlingen dubbel zo groot moeten zijn.

Een loffelijk streven, maar volgens Techniekpact er is een aantal hindernissen. Ten eerste: het lerarentekort. Voor een verdubbeling van het aantal vmbo- en mbo-leerlingen hebben bijvoorbeeld de metaalopleidingen de komende vijf jaar 2.500 extra docenten nodig. De docentenopleidingen leveren per jaar maximaal honderd nieuwe leraren af. Een oplossing is om docenten uit het bedrijfsleven te halen, maar dat kost geld. Deze uitspraak is van Anne Marie Heij, beleidssecretaris onderwijs bij de Koninklijke Metaalunie.

Een tweede struikelblok is de demografische krimp in een aantal gebieden in Nederland: in Noord-Holland, Friesland en Limburg. Een krimpende bevolking geeft op termijn automatisch minder scholieren, en dus zeker ook minder vmbo’ers en mbo’ers.

Imago

Ook als bovenstaande problemen zouden worden opgelost, is er nog een ander probleem. Het algemene beeld dat over vmbo- en in mindere mate mbo-opleidingen bestaat is volgens de opleidingsbedrijven en verschillende initiatieven om meer jongeren in de techniek te interesseren, niet positief.

Een bedrijf als HGG springt hierop in door het organiseren van open techniekavonden, om jeugd en ouders te laten zien dat techniek mooi en schoon kan zijn en dat er gewerkt wordt in goed verlichte en mooi ingerichte ruimtes. Dergelijke initiatieven zijn er gelukkig in het hele land te vinden. In het Eindhovense heeft bijvoorbeeld Brainport een Summer School, organiseert Actemium ieder jaar een Automation Award, kent Noord-Holland het Techportal, een samenwerking tussen bedrijven, scholen en provincie met een doe-programma, zien we de Week van de Techniek in de stedendriehoek Apeldoorn, Deventer, Zutphen en zijn er bijna in iedere hoek van het land wel techniekwedstrijden en zelfs toernooien. Niet voor niets zijn er ook steeds meer speeltuinen waar kinderen al jong met techniek in aanraking komen en die winnen aan populariteit. Ontdekhoeken, uitvinderijen, science-expedities, ze buitelen over elkaar heen.

Ook brancheverenigingen nemen steeds vaker de handdoek op door het samenstellen van techniekboxen en ondersteunen van lokale en landelijke initiatieven. Verschillende partijen werken samen in Techniektalent.nu. Een organisatie die landelijk en regionaal opereert en initiatieven aan elkaar wil verbinden. Met behulp van techniekcoaches worden jongeren geënthousiasmeerd voor de techniek.

Op het niveau van het voortgezet onderwijs zijn er inmiddels voor bijna ieder vak opleidingsbedrijven. Voor de metaal is dat het OBM (OpleidingsBedrijf Metaal). Zij bieden leerwerktrajecten, waarbij leerlingen zowel in de theorie als in de praktijk een vak leren met vaak een baangarantie. De verhalen van zowel leerlingen als leerwerkbedrijven en opleidingsbedrijven zijn volgens het OBM enthousiast, maar ook zij worstelen met de bekendheid en het imago. Ze zoeken naar een bredere betrokkenheid van het bedrijfsleven.

Politiek

Natuurlijk hebben we ook de politiek gevraagd naar hun visie op het interesseren van de jeugd in techniek en technische opleidingen. Toen echter in de correspondentie met een woordvoerder van staatssecretaris Sander Dekker van het Ministerie van OCW duidelijk werd dat het in dit geval ging over de ‘scholieren die met de handjes werken’ en niet over robotica, Industrie 4.0 en hoogopgeleide of hoogbegaafde leerlingen, bleef het angstig stil vanuit Den Haag.

Noot: Janet Kooren schreef dit artikel voor de oktober editie van TechniShow Magazine.